Dialogue on Architecture and Ecology Through the “Permutation” Approach in the Project Bo Vo – House of the Forest
Ngày 19.11.2024, tại Bảo tàng Phụ nữ Việt Nam, sự kiện “Đối thoại: Hoán vị” đã diễn ra trong khuôn khổ VFCD 2024, thu hút đông đảo khán giả từ nhiều lĩnh vực như kiến trúc, môi trường, và xã hội. Với sự dẫn dắt của kiến trúc sư (KTS) Mai Trung, nhà sáng lập Hanoi Ad hoc, buổi đối thoại khám phá cách tiếp cận lý thuyết “hoán vị” và việc áp dụng lý thuyết này vào dự án tái tạo khu vực Bờ Vở sông Hồng – một khu vực bán hoang dã nằm trong hành lang thoát lũ của Hà Nội.
Bối cảnh và thách thức tại Bờ Vở sông Hồng
Bờ Vở sông Hồng là một khu vực bị “bỏ rơi”, nơi từng bị biến thành bãi rác phế thải, bãi xe, và vườn rau tự phát. Là hành lang thoát lũ của thành phố, khu vực này đối mặt với nhiều hạn chế nghiêm ngặt về xây dựng. Nhiệm vụ đặt ra cho KTS Mai Trung là tái tạo không gian này theo hướng thân thiện, bền vững, vừa đáp ứng nhu cầu của cộng đồng như đi bộ, đạp xe; đường đi cho người khuyết tật và giáo dục môi trường, vừa bảo tồn hệ sinh thái tự nhiên của cây cỏ và các loài chim bản địa.
Cách tiếp cận sáng tạo: “Hoán vị”
KTS Mai Trung chia sẻ cách tiếp cận “hoán vị”, lấy cảm hứng từ lý thuyết triết học “agencement” của Deleuze và Guattari trong tác phẩm A Thousand Plateaus. Phương pháp này nhấn mạnh sự hài hòa giữa các yếu tố khác biệt trong không gian, tạo ra các khả năng và quan hệ mới giữa con người và thiên nhiên.
Trên thế giới đã có nhiều kiến trúc sư được truyền cảm hứng từ lý thuyết triết học này, có thể kể đến thực hành “agencement” của KTS Ishigami, tái sử dụng và tái sắp xếp 40 ngôi nhà gỗ truyền thống trên khắp nước Nhật vào một viện dưỡng lão dành cho các bệnh nhân mất trí nhớ. Một công trình mang nhiều ý nghĩa về văn hoá và lưu giữ ký ức.
Hoán vị, không chỉ tái sắp xếp vị trí của các chủ thể bên trong một không gian, mà còn là việc tái chức năng của chúng. Cụ thể tại khu vực Bờ Vở sông Hồng là tái sắp xếp cảnh quan thực vật, mục đích sử dụng để tái tạo sinh thái tự nhiên, giảm bớt cây xâm lấn và tái làm giàu các cây bản địa. KTS Mai Trung và Hanoi Ad hoc đã nghiên cứu, tiếp cận theo hai hướng từ trên xuống và từ dưới lên. Nhiều khảo sát đo đạc được thực hiện, như khảo sát cộng đồng các loài, tiếng ồn, độ dốc thoát nước…đã được thực hiện để tìm ra các ranh giới trừu tượng phù hợp với các hoạt động cho con người, động vật và thực vật.
Đặc biệt, anh đã thiết kế các cụm chòi quan sát chim làm từ chính các loại cây xâm lấn, một nguyên liệu sẵn có tại khu vực. Những chòi quan sát này không chỉ giảm thiểu tác động đến môi trường mà còn dễ tháo lắp, linh hoạt di chuyển khi cần thiết. Ngoài ra, những lối đi bộ và đường xe đạp len lỏi giữa thiên nhiên đã tạo nên sự giao thoa giữa con người và cảnh quan mà không phá vỡ cấu trúc tự nhiên của khu vực.
Một trong những minh chứng rõ nét nhất cho tính bền vững của dự án là khả năng chống chịu thiên tai. Trận bão Yagi từng tàn phá khu vực nhưng các cấu trúc do KTS Mai Trung thiết kế vẫn trụ vững, khẳng định tính khả thi và hiệu quả của cách tiếp cận “hoán vị”.
Tuy nhiên, những thách thức vẫn còn tồn tại, bao gồm vấn đề quản lý rác thải, duy trì sự cân bằng giữa tự nhiên và nhân tạo, cũng như khả năng chống chịu với các điều kiện thời tiết khắc nghiệt hơn trong tương lai.
Hành trình “tái tạo” và khơi dậy tình yêu thiên nhiên
Khán giả tham gia sự kiện không chỉ bày tỏ sự quan tâm về khía cạnh kỹ thuật trong kiến trúc mà còn đặt ra nhiều câu hỏi về tầm nhìn dài hạn của dự án. Liệu các cấu trúc này có thể đối mặt với một trận bão lớn tiếp theo? Làm thế nào để vừa bảo tồn thiên nhiên vừa đáp ứng nhu cầu hoạt động của con người?
Trả lời các câu hỏi, KTS Mai Trung nhấn mạnh rằng “tái tạo” không chỉ là xây dựng lại một khu vực mà còn là cách chúng ta thay đổi nhận thức về mối quan hệ với môi trường sống. Dự án không chỉ mang lại một không gian sống mới mà còn khơi dậy tình yêu và sự quan tâm của cộng đồng đối với những khu vực bị lãng quên.
Đối thoại “Hoán vị” đã chứng minh rằng, qua những ý tưởng sáng tạo, chúng ta có thể biến những không gian tưởng chừng như vô dụng thành những nơi mang lại giá trị bền vững cho cả con người và hệ sinh thái. Tầm nhìn về sự tái tạo tại Bờ Vở sông Hồng không chỉ dừng lại ở việc cải tạo một không gian mà còn là câu chuyện về phương thức tư duy để chúng ta có thể giải các bài toán khó khi đứng trước nguồn lực hạn chế và các điều kiện ngặt nghèo, mà vẫn đảm bảo mục tiêu sống hài hòa với tự nhiên, giúp đặt nền tảng cho một tương lai bền vững.
Buổi đối thoại không chỉ để lại ấn tượng sâu sắc mà còn mở ra một góc nhìn mới về khả năng “tái tạo” tư duy và cách chúng ta có thể tạo ra những dấu ấn và can thiệp khiêm tốn nhưng hiệu quả trong việc kiến tạo sự cân bằng giữa con người trong mối quan hệ hài hòa với thiên nhiên./